مفتاح الفلاح (کتاب)

«مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات» اثر مرحوم شیخ بهایى، متوفى ۱۰۳۱ هجرى است. وی این کتاب را پیرامون اعمال واجب و مستحب براى یک مسلمان در یک شبانه روز نوشته است. کتاب شریف مفتاح الفلاح به لحاظ دسته بندى زیبا، خلوص از زوائد، صحت و اعتبار مطالب و اعتبار و آوازه مؤلف شریف آن، خیلى سریع جایگاه خود را در بین اقشار مختلف جامعه بدست آورد و هر خانواده متعبد مسلمان یک نسخه از آن را در کنار قرآن مجید براى استفاده روزانه در خانه خود نگه مى داشت.

مؤلف

محمد بن حسين بن عبدالصمد حارثى، معروف به شيخ بهايى فقیه، شاعر، عارف، حکیم، منجم، ریاضیدان، ادیب، مورخ بزرگ شیعه است. متولد 17 ذى‌حجه 953ق،در لبنان است. وی نزد اساتیدی چون: شیخ عزالدین حسین عاملی(پدرش)- نجم ابن شهاب، معروف به ملاعبدالله بهابادی و... به فراگیری علوم مختلف پرداخت. شيخ بهايى در علوم مختلف فقه، اصول، تفسير، حديث، رجال، درايه، ادبيات، رياضيات، جبر، هندسه، اسطرلاب، هيئت، جفر و... آثار فراوانى را به زبان‌هاى فارسى و عربى نوشت، که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: اربعین-الاثنا عشریات الخمس- الحبل المتین فی احکام الدین (طبع قدیم)- الحدیقةالهلالیة: شرح دعاء الهلال من الصحیفه السجادیه...در دوازدهم شوال 1030ق (يا 1031ق)، مرگ به پيشواز شيخ بهايى آمد.

انگیزه نگارش

شیخ بهایى محمد بن حسین حارثى، علیه الرحمة کتاب خود را به این انگیزه نوشته که یک مسلمان بتواند در یک شبانه روز تمام اعمال خود را بر طبق آن انجام دهد؛ لذا نمازهاى واجب و مستحب، وضو، طهارت و... را نیز در کتاب خود ذکر کرده است.

روش تألیف

مصنف در لابلاى ابواب کتاب بحث هاى دقیق علمى و روایى مطرح کرده و به نفى و اثبات نظریه هاى گوناگون پرداخته است. از جمله شیخ بهایى در مورد تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها بحث مفصلى دارد. بحث هایى مانند آداب لباس پوشیدن و خوردن و آشامیدن و راه شناختن زوال آفتاب و آداب مسواک و... را نیز در فصول مختلف و در مناسبت هاى گوناگون مطرح کرده است.

شیخ بهایى علیه الرحمة در هر فصل از کتاب، پس از ذکر چند روایت و مطالب مختلف، شروع به توضیح الفاظ روایات کرده و بعضى مطالب مبهم یا دشوار آن فصل را تبیین نموده است.

ترتیب کتاب بر اساس گذران یک شبانه روز است، به این صورت که کتاب ۶ باب است:

• باب اول در اعمالى است که بین الطلوعین انجام مى شود، اعم از واجب و مستحب.
• باب دوم اعمال مختص به طلوع آفتاب تا ظهر شرعى و زوال آفتاب است.
• باب سوم شامل اعمال زوال آفتاب تا غروب آن است.
• باب چهارم اختصاص به اعمال غروب خورشید تا وقت خواب دارد.
• باب پنجم شامل اعمال وقت خواب تا نیمه شب است که آداب خواب و تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها را هم در این قسمت ذکر نموده.
• باب ششم اعمال بین نیمه شب تا طلوع فجر است.

خاتمه کتاب نیز شامل تفسیر سوره حمد است.

ترجمه و شروح و حواشى

کتاب شریف مفتاح الفلاح یک بار توسط آقا جمال خوانسارى (م، ۱۱۲۵ هـ) شرح شده و یک بار نیز توسط شیخ سلیمان بن عبد الله بحرانى، متوفى ۱۱۲۱ هجرى شرح شده و با «نام فلق الصباح فی شرح مفتاح الفلاح» منتشر گشته است.

همچنین کتاب «فتح المفتاح» که توسط یکى از شاگردان شیخ بهایى علیه الرحمة تألیف شده منتخب و خلاصه اى است از مفتاح الفلاح استاد.

و از جمله حاشیه هاى نوشته شده براى کتاب حاضر این موارد است:

1. حاشیه اى توسط مولا اسماعیل بن محمدحسین خواجوى، متوفى ۱۱۷۳ هجرى.
2. حاشیه اى به وسیله سید حسین حسینى مرعشى، معروف به خلیفه سلطان که از شاگردان شیخ بهایى است و حواشى مفصلى بر کتاب زده که حجم آن از حجم کتاب نیز بیشتر است.

این کتاب شریف به خاطر همگانى بودن و استفاده عموم مردم از آن، بارها ترجمه شده تا منفعت آن عام تر شود. از جمله ترجمه ها:

1. ترجمه کتاب توسط مرحوم آقا جمال خوانسارى، متوفى ۱۱۲۵ هجرى.
2. ترجمه اى از محمد شریف بن احمد جیلانى که با نام «عروة النجاح» منتشر شده و در آن خاتمه کتاب را که تفسیر سوره حمد بوده حذف کرده و در عوض دعاهاى ایام هفته و زیارات معصومین و ادعیه مشهورى مانند دعای کمیل و دعای سمات و... را به آخر آن افزوده است.
3. ترجمه کتاب با نام آداب عباسى از صدرالدین محمد بن محب تبریزى که شاگرد شیخ بهایى بوده و در زمان حیات مؤلف کتاب را ترجمه کرده است. یک نسخه از کتاب نیز به صورت خلاصه آداب عباسى که حواشى و بیان هاى شیخ بهایى را حذف کرده موجود است.
4. ترجمه اى با نام التحفة النوابیة از سید محمد جعفر حسینى که در ۹ باب تنظیم شده، ۶ باب اول آن بر طبق مفتاح الفلاح است و سه باب به آخر آن افزوده که شامل اعمال ماههاى رجب، شعبان و رمضان و آداب دعا و زیارات و...مى باشد.

منبع

ویکی نور

متن کتاب

مفتاح الفلاح فی عمل اليوم و الليلة